તમારે ભારતને સમજવું છે? તો પાકિસ્તાનને સમજો DIVYA BHASKER, 11-8-2014

અમેરિકા પાસે લશ્કર છે. ચીન પાસે લશ્કર છે. બ્રિટન પાસે લશ્કર છે. ભારત પાસે પણ લશ્કર છે. પાકિસ્તાનની વાત સાવ જુદી છે. પાકિસ્તાન લશ્કર પાસે છે. પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન નવાઝ શરીફની શરાફત શંકાસ્પદ નથી. તેઓ માથાફરેલ લશ્કર અને ઝનૂની આઇ.એસ.આઇ. આગળ લગભગ લાચાર છે. ખરી વાત એ છે કે લશ્કરની દાદાગીરી સામે તેઓની મજબૂરી દયનીય છે. પરિણામ સ્પષ્ટ છે: પાકિસ્તાનની લોકશાહી (જમહૂરિયત) ગંગાસ્વરૂપ છે. કરવું શું?

ભારતમાં ટીવી પર પોતાનો અભિપ્રાય પ્રગટ કરનારા પંડિતો (ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ્સ)ની વિશ્વસનીયતા આજકાલ તળિયે બેઠી છે. એમની વાયડાઇ કુતર્ક અને અતિતર્કમાં આળોટતી રહીને બુદ્ધિના વ્યભિચારને ફેશન તરીકે ચગાવતી રહે છે. પાકિસ્તાન સાથે સેક્રેટરી કક્ષાએ થનારી વાટાઘાટો કેન્સલ કરવાનો નિર્ણય કેન્દ્ર સરકારે લીધો તેની ચર્ચામાં બુદ્ધિનો વ્યભિચાર આબાદ પ્રગટ થયો. તા. 18મી ઓગસ્ટેનિર્ણય લેવાયો. 19મી ઓગસ્ટે કોંગ્રેસ પક્ષે માગણી રજૂ કરી કે પાકિસ્તાની હાઇકમિશનરને પાછા પાકિસ્તાન મોકલી દેવા જોઇએ કારણ કે કાશ્મીરના અલગતાવાદી હુરિયત નેતાઓ સાથે વાતચીત ચાલુ રાખવાની ગુસ્તાખી પાકિસ્તાનના હાઇકમિશનરે ચાલુ જ રાખી.

આ ચર્ચામાં કોંગ્રેસ પક્ષના સત્તાવાર અભિપ્રાય કરતાં પક્ષના બોલકણા નેતા મણિશંકર અય્યરે મોદી સરકારના નિર્ણયને ‘સ્ટુપિડ’ ગણાવ્યો. એમના અભિપ્રાયને સામે છેડે પાકિસ્તાનમાં વર્ષો પહેલાં હાઇકમિશનર રહી ચૂકેલા જી. પાર્થસારથિએ સરકારના નિર્ણયને વાજબી ગણાવ્યો અને કહ્યું: ‘આ વાત હું દસ વર્ષથી કહેતો આવ્યો છું.’ કોઇ માણસ પોતાના પાડોશીને રોજ સવારે થપ્પડ મારે, ત્યારે થપ્પડ મારનાર સાથે બપોરે વાટાઘાટ કરવામાં કઇ બૌદ્ધિકતા? ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ માણસને કેળાં દળવાનું ગમે છે. લોકો એમને સમજી ગયા છે.

વાંઝણી પંડિતાઇથી લોકો કંટાળે છે. ‘Outlook’ના તંત્રી વિનોદ મહેતાના શબ્દો ખરે ટાણે વાંચવા મળ્યા. તેઓ લખે છે:
કટોકટીના સમયને બાદ કરતાં
પંડિતોની વિશ્વસનીયતા આજે
અત્યંત નીચી કક્ષાએ જઇ બેઠી છે,
એમ હું કહું તો તેમાં કોઇ રહસ્ય
પ્રગટ કરતો હોઉં એવું નથી…
મારી 40 વર્ષ લાંબી તંત્રી તરીકેની
કામગીરીમાં મને સૌથી ઊંચી
શાબાશી મળી તેમાં અસંખ્ય
ગાળ ખાધી તોય એક વાત કઇ?
‘મને તમારા અભિપ્રાયો નથી ગમતા,
પરંતુ મને એમ નથી લાગતું કે
તમે મને જાણીજોઇને અવળે માર્ગે દોરશો.’

(T.O.I., 14-8-2014)
લોકોને અવળે માર્ગે દોરવામાં કહેવાતા બૌદ્ધિકોએ ‘સેક્યુલરિઝમ’ જેવી પવિત્ર સંકલ્પનાને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. ઓક્સફર્ડ ડિક્ષનરીમાં હવે ‘Pundit’ શબ્દ સ્વીકારાઇ ચૂક્યો છે અને સાથોસાથ ‘Punditry’ (પંડિતાઇ) શબ્દ પણ યોજાતો રહ્યો છે. વાયડી દલીલબાજી માટે એક સુંદર શબ્દ ન્યાયદર્શનમાં યોજાય છે: ‘જલ્પ.’ જલ્પ એટલે તત્ત્વનિર્ણયની ઇચ્છાથી નહીં, પરંતુ ખંડન-મંડનની ઇચ્છાથી કરવામાં આવતો નિરર્થક બકવાસ. વાયડી પંડિતાઇ બકવાસને માર્ગે વળે ત્યારે કેવી ભૂંડી લાગે તે જોવું હોય તો ટીવી પર લંબાયે જતી ચર્ચા સાંભળવી. ક્યારેક એ ચર્ચા ‘વંધ્યામૈથુન’ની કક્ષાએ સરી પડતી જણાય છે.

પાકિસ્તાન સાથે કેવો વ્યવહાર રાખવો તેની ચર્ચા કદી અટકવાની નથી, કારણ કે પાકિસ્તાન સુધરવાની ઉતાવળમાં નથી. એ થપ્પડ મારવાનું છોડે તેમ નથી. વળી થપ્પડને જ્યારે ધાર્મિકતાનો રંગ લગાડી દેવામાં આવે, ત્યારે એનું આયુષ્ય વધી જાય છે. પાકિસ્તાનમાં શાણા વિચારકો ઓછા નથી. નગારખાનામાં તતૂડીનો અવાજ કોણ સાંભળે? ભારતદ્વેષ અને હિંદુદ્વેષ પાકિસ્તાનને એક રાખનારું નકારાત્મક પરિબળ છે. દ્વેષપ્રેમ પાકિસ્તાનને સતત પ્રજાળે છે. ત્યાં શિયાપંથી લોકો, અહમદિયા લોકો, બલુચી લોકો, હિન્દુઓ, ખ્રિસ્તીઓ અને મુજાહિદો આજે પણ સાવ પરાયા છે અને ખાસા દુખી છે. પંજાબના સુન્ની મુસલમાનો માથાભારે છે અને બાકીના બધા જ દયનીય છે.

બાંગ્લાદેશ છૂટું પડ્યું તે માટે પણ પંજાબી મિથ્યાભિમાન થોડેક અંશે જવાબદાર હતું. એશિયન ડેવેલપમેન્ટ બેંક (ADB) તરફથી નિમાયેલા કમિશનના સભ્ય તરીકે 1985માં દોઢ મહિનો ઢાકાની સોનારગાંવ હોટેલમાં રહીને બાંગ્લાદેશની શિક્ષણ પ્રથાનો અભ્યાસ કર્યા બાદ બે મિલિયન ડોલરની આર્થિક મદદની ભલામણ કરી હતી. અમે જે રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો તેની શરૂઆતમાં જ પશ્ચિમ પાકિસ્તાન તરફથી થયેલા શોષણનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવેલો. એ રિપોર્ટ આજે પણ ઘરમાં સચવાયો છે. પાકિસ્તાનના ભાગલા થયા ત્યારે ખૂબ ચગેલી. ‘Two-nation-theory’નું બાષ્પીભવન થઇ ગયેલું. લોકોને ઇસ્લામ પણ એક રાખી ન શક્યો. મહંમદઅલી ઝીણાએ બાંગ્લાદેશનો ઉદય થયો ત્યારે જરૂર કબરમાં પડખું ફેરવ્યું હશે!

ભારત-પાકિસ્તાન-બાંગ્લાદેશની સંસ્કૃતિ સમાન છે. પાકિસ્તાનના શાસકો ધર્મ કરતાં સંસ્કૃતિનો વ્યાપ વધારે વિશાળ છે એ વાત સમજી ન શકે તેટલા હઠીલા અને સંકુચિત ખરા? બેનઝીર ભુટ્ટોની હત્યા થઇ ત્યારે એક એવું નેતૃત્વ ખતમ થયું, જે સાંસ્કૃતિક વિશાળતાને પચાવી શકે તેવું હતું. બેનઝીરના ખાવિંદ અસિફ ઝરદારીએ (રાષ્ટ્રપ્રમુખ હતા ત્યારે) એક યાદગાર વિધાન કર્યું હતું: ‘આપણા સૌમાં થોડું થોડું India પડેલું છે.’ ગઇ વસંતે બેનઝીરના સુપુત્ર બિલાલ ભુટ્ટોએ મોહેં-જો-દેરોની સંસ્કૃતિના અવશેષોને કેન્દ્રમાં રાખીને સિંધમાં સ્પ્રિંગ ફેસ્ટિવલ (વસંતોત્સવ)ની ઉજવણી કરી તે ઘટના આપણા ધ્યાન બહાર ન જવી જોઇએ. કાલે ઊઠીને બિલાલભૈયા પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન બની શકે? આશા છેક બિનપાયાદાર નથી.

પાકિસ્તાનમાં જમહૂરિયત નબળી છે, તોય છે! પાકિસ્તાનની પ્રજાને પણ ઝનૂની આતંકવાદની પજવણી ગમતી નથી. મિત્ર ઉસમાન ગનીએ દીકરીઓને ત્યાં પરણાવી છે. તેઓ વારંવાર ત્યાં જાય છે. વીજળીનાં ધાંધિયાં ત્યાં એટલાં છે કે ખર્ચાળ જનરેટર્સ ઘરે ઘરે જોવા મળે છે. ઘરે ઘરે જનરેટરનો કર્કશ અવાજ, કેરોસીનનું પ્રદૂષણ અને ખર્ચ જ્યાદા! ગુજરાત સરકારની જ્યોતિગ્રામ યોજનાની આખા પાકિસ્તાનને આજે સખત જરૂર છે. આપણું કોણ સાંભળે? પાકિસ્તાનમાં લઘુમતી કોમના હોવું એટલે નરકના વેઇટિંગ રૂમમાં હોવું! હિન્દુઓ કરતાં પણ શિયાપંથીઓ અને અહમદિયા લોકો વધારે ભયભીત છે.

શિયા-સુન્નીના પયગંબર એક, શિયા-સુન્નીનું પવિત્ર કુરાન એક અને યાત્રાસ્થાન પણ એક જ! આમ છતાં દુનિયામાં આ બે પંથોમાં શ્રદ્ધા રાખનારાં જૂથો લોહિયાળ યુદ્ધમાં બાખડતાં જ રહે છે. ઇરાક બેચેન છે. ઇરાકનો જ ભાગ ગણાય એવું કુર્દિસ્તાન ભયમાં છે. સિરિયા આખું સળગતી સગડીના અંગારા ઠરી ન ગયા તેથી સતત દાઝતું જ રહ્યું છે. આરબ-સ્પ્રિંગનું બાષ્પીભવન થઇ ગયું છે. ઇસ્લામ અને લોકતંત્ર વચ્ચેનો સુમેળ આવો દુર્લભ શા માટે? જ્યાં લોકતંત્ર ન હોય ત્યાં વળી લઘુમતીની સમસ્યાઓ કેવી? પ્રોફેસર હુમાયું કબીરે હૈદરાબાદની ઓસ્માનિયા યુનિવર્સિટીમાં પ્રવચન દરમિયાન છેક 1968માં કહેલું:
જ્યાં લોકતંત્ર ન હોય,ત્યાં લઘુમતીનો પ્રશ્ન જ ઊભો થતો નથી.

પાકિસ્તાનને સમજ્યા વિના ભારતને સમજવાનું અધૂરું ગણાય. આપણે ત્યાં સેક્યુલર બૌદ્ધિકો ભારતીય મુસલમાનોને દેશના ‘નોર્મલ નાગરિકો’ ગણવા તૈયાર નથી. છેક પંડિત નેહરુના સમયથી મુસલમાનોની હઠીલી મર્યાદાઓને પંપાળીને પોષવામાં ન આવી હોત, તો આજે આઝાદીનાં 67 વર્ષ પછી તેઓ અર્થ-સામાજિક દૃષ્ટિએ પછાત હોત ખરા? એક જ ઉદાહરણ આ વાતના ટેકામાં પૂરતું છે. ઉત્તરપ્રદેશમાં સમાજવાદી પાર્ટીની સરકારે બે આરોપી વલી ઉલ્લા અને શમિમ સામેના કેસમાં પુન:સમીક્ષા કરવા આદેશ આપ્યો ત્યારે લખનૌ હાઇકોર્ટે જે ઠપકો આપ્યો તે સાંભળો:

આજે તમે ત્રાસવાદીઓને
છોડાવી રહ્યા છો,
આવતીકાલે પદ્મભૂષણ આપશો!
આવા ઠપકા અંગે જે બૌદ્ધિક સેક્યુલર મૌન સેવે તેને ‘બૌદ્ધિક બબૂચક’ કહેવાનું અયોગ્ય ખરું?{
(લખ્યા તા. 21-8-2014)

પાઘડીનો વળ છેડે
જી. પાર્થસારથિનો પત્ર
ન્યુ દિલ્હી, 02 નવેમ્બર-2007
પ્રિય ગુણવંત શાહજી,
તમને મળવાનું થયું તે ખરેખર આનંદજનક રહ્યું… લેફ. જનરલ (નિવૃત્ત) જાવેદ અશરફ કાઝી હાલ પાકિસ્તાનના શિક્ષણ પ્રધાન છે અને જ્યારે લશ્કરી સેવામાં હતા ત્યારે ડાયરેક્ટર જનરલ ઓફ ISI હતા. એમણે પાકિસ્તાનની નેશનલ એસેમ્બ્લીમાં માર્ચ, 10, 2004ને દિવસે કહ્યું હતું: ‘આપણે એમ કબૂલ કરતી વખતે શરમાવું ન જોઇએ કે જૈશ-એ-મોહંમદ હજારો કાશ્મીરીઓની હત્યામાં સામેલ હતું તથા ભારતીય લોકસભા પર થયેલા હુમલામાં, ડેનિયલ પર્લના ખૂનમાં અને પ્રમુખ મુશર્રફની હત્યા માટેના પ્રયાસમાં પણ સામેલ હતું.’
– જી. પાર્થસારથિ

નોંધ: શ્રી પાર્થસારથિ હેન્રી કિસિંજર દિલ્હીમાં હતા તેમને મળીને મને મળવા સરદાર પટેલ વિદ્યાલયમાં આવ્યા હતા. એમની દીકરી ગુજરાતીને પરણી છે. દોઢ કલાક અમારી વાતો ચાલી હતી.

પાકિસ્તાન સાથે કેવો વ્યવહાર રાખવો તેની ચર્ચા કદી અટકવાની નથી, કારણ કે પાકિસ્તાન સુધરવાની ઉતાવળમાં નથી. એ થપ્પડ મારવાનું છોડે તેમ નથી. વળી થપ્પડને જ્યારે ધાર્મિકતાનો રંગ લગાડી દેવામાં આવે, ત્યારે એનું આયુષ્ય વધી
જાય છે.

ગુણવંત શાહ

May God grant us harmony

This is the misfortune of our country that many Hindus count the Muslims as foreigners and many Muslims behave like foreigners. Such people from both the communities forget their duty towards the nation. If the Muslims here are considered foreigners, then even the Aryans would have to be labeled foreigners. The Aryans came to India from Central Asia. The original natives of India are the Dravidians. Let us check out a few facts.

The reputed archaeologist S. R. Rao has stated decisively that the culture of the Indus River is the actual Vedic culture. The remains of the Indus civilization in Mohenjo Daro and Harappa, are now in Pakistan. The Takshila university where Vishnugupt Chanakya and Vaiyakarni studied is also in Pakistan. If we think about our Vedic culture then India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan, Nepal, Bhutan, Sri Lanka and Burma almost become one form and merge into ancient India. All the castes disappear into Aryan or Dravidian.
The ‘pshyco-civilisational’ chain that joins Hindus, Muslims, Buddhists, Jains and Christians is unbreakable.

The Muslims may follow they own religion, but no people can afford to ignore their own culture. The Vedas, Upanishad, Ramayan and Mahabharat are not only the treasure of the Hindus; they are the property of the entire Indian subcontinent. By neglecting this rich inheritance, we display a haste to get bankrupt. The Sanskrit language is the key to this vast inheritance. Islamic culture has come to our country via Iran through the Persian language, the Persian poets and the Sufis. Girilal Jain (Times of India, dated 17-12-1991) rightly says that the Vedas are the only basis of our unified culture.

Many fanatic Hindus have assumed that the Muslims are the only ones who betray the nation. These mad men sometimes would like to believe that patriotism lies in fighting the Muslims. No one calls the Hindu who never does his job without taking a bribe, a traitor. A Hindu who steals public money, who brews illicit liquor or who deals in drugs to make money is not be considered a traitor. A Hindu teacher who does not teach his students after being paid his full salary or the one who sells the exam papers or takes a bribe to pass a student is never considered a traitor. A corrupt businessman who propagates fanatical Hinduism and fights with Muslims will definitely be considered a patriot. Even if such a businessman fleeces Hindus he will remain a good Hindu. Even a terrible, vice-laden, violent Hindu goon is considered more patriotic than a decent Muslim citizen – such is the atmosphere being created in the name of Hindutva.

No one could be sadder than a decent Muslim in this country. The men of his community are not willing to listen to him. Fanatic Hindus are satisfied only after terming him a Pakistani supporter. If you find such a Hindu specimen then you must be careful. I often meet Hindu friends who complain strongly against Muslims, but who would not sacrifice even one milligram for the country. All their devotion to the country lies in putting down the Muslims. To call such a Hindu patriotic is tantamount to insulting patriotism. Patriotism asks for selfless service or creative production. No country can stand on criticism and accusations.

The Muslims are taking too much time to understand one thing. If religion cannot be the parameter of joining us, fine. But at least we can be united in solving the hundred problems before us. Unemployment, illiteracy, rise in population, exploitation of women poverty and filth are not the problems of only the Hindus. These are our joint problems. Even though our religions are different, our difficulties are the same. Even if mutual love cannot be the symbol of our unity, we can be one in our pain and save our nation. That would be wise. The Muslims will have to shout out loudly and say that this country is ours and we too are the children of this earth. So our problems cannot be different. It is also very important for our national unity that our problems do not remain the problems of any particular community and take on the face of national problems. If our common culture and our common problems cannot unite us, there is no possibility that our religions or religious leaders can save our country.
The religious leaders have long since defeated Parmeshwar and Allah. Now if we defeat these religious leaders, then only can we live in peace.

We must salute the quiet gentleness in both the religions. When God created and sent man on earth, he did not make any such arrangement that only decent people from one religion and only bad people from another would be born. A Hindu or Muslim who cannot understand such a simple thing should not be mistaken as religious.

From ‘Ishwar Allah Tere Naam’ by Dr. Gunvant B Shah, © January 1993
Translated by Farida Noorani, Batul Mukhtiar, © January 2009

The true minority

I am by nature, very communal. Whenever I get the chance, I blindly set forth about my community. Since I was born in the community of humans, I raise my voice passionately when the human community’s welfare is threatened. I am not interested in any truth above humanity. I do not believe in any other religion except that of humanity. I am a fanatic humanitarian. This is my secularism.

I can take an oath that my respect for Mohammed is not any less than that of a devout Muslim. My respect for Mahavir is no less than that of a devout Jain. I have as much respect for Christ as does a devout Christian. My respect for Guru Nanak is not a wee bit less than that of a Sikh.In the same way, Ram, Krishna, Buddha are my idols. After saying this, I add that the great men of every religion have the most injustice done to them by the fanatic followers of their own religion.

Ram’s followers break the most promises. Krishna’s followers have no shame in taking dowry. Terrorists kill innocent people in the name of Mohammed and Allah. The followers of Christ bombed Hiroshima. Mahavir’s followers do not flinch at the dishonesty prevalent on the counters of their shops. Buddha did not believe in God, but Buddhists have made so many statues of Buddha that the word ‘Buddha’ (Bu-ut) came to mean ‘statue’!

Krishna was troubled most by his Yadav kin. The members of his own Qureshi clan did their utmost to harass Mohammed. They went to the extent of throwing the intestines and waste of dead animals on him.

Revolutionary great men have to bear the harassment of believers. No great man has been born on this earth who has not borne this harassment.

Now let me say something that may not please you. In India today, the minorities have to bear much. Our politicians have made jam out of the word ‘minorities’. But after all, what are the ‘minorities’? Which is the minority that is truly unhappy in India?

In this country, fake Hindus are in militant majority, and tolerant Hindus are in a minority. Fake Muslims are in a heavy majority and Muslims who understand Mohammed are in a minority. This can be said of tolerant people of all religions. Extending this thought, I would like to say that in our country fake secularists are in a majority and genuine ones in a minority. Fake secularists are very talkative and are able to project their untruth in aggressive, strident tones through the media.

Those who are genuine, have no conflict. A true Hindu does not fight with a true Muslim. A true Christian does not fight with a true Hindu. I am willing to bear responsibility for this statement. Conflict is between the fake ones, and is even that conflict genuine?

Let me finish with this. Mohammed’s mosque was made of mud and clay, with a thatch of palm leaves. Today mosques have become grand, but faith has fallen low. Temples are made of marble, but worship has become less gracious. Churches are beautiful, but the prayers less beautiful. Our worship places have become huge but our religions have become narrow. The noise of religion has become loud, but the spirit has become invisible. ‘Religionism’ has increased, but spiritualism has taken a beating.

Can the true ‘minorities’ not come together even to face terrorism? Can we not evade fake secularism to bring to life Gandhi’s ideal of ‘sarva-dharma-samabhava‘?

( from Dr. Gunvant B. Shah’s lecture at the Darul Koran Madrasa in Jambusar, near Vadodara, Gujarat, 16th November 2008.
Also published in Divya Bhaskar Sunday, 30 November 2008)

– Translated by Batul Mukhtiar, 6 December 2008

Sarva dharma sama bhava

Q – Dr. Gunvant Shah, what is your viewpoint on Indian secularism? Is it an article of faith or irrational rhetoric?

A – In response to your provocative question, I would like to ask two questions. 1. Was Moghul king Akbar a secular person? 2. Was Mahatma Gandhi a secular saint? It seems to me that the answer to both these questions is an emphatic ‘yes’. Please remember that both of them were highly religious persons.

Akbar was a Muslim ruler but with a difference. He had respect for other religions. He did not try to convert Hindus and nor did he impose the religious tax ‘jiziya‘ on Hindus. Gandhi called himself a ‘sanatani‘ Hindu, but he had respect for all other religions. In his last days, Gandhi used to address prayer meetings in the evening at Birla House. People of all religions joined these prayers.

Gandhi was not ready to forgo his Hindu identity. And he never wanted a Muslim or a Christian to lose their identities either. Now if you sum up the mind set of both these great persons you will get one usage ‘sarva dharma samabhava‘.

I must admit that this is the essence of my secularism. I am a Hindu. That is my identity. But my identity is not at war with a person who has a Muslim identity. Or a Christian identity. I firmly believe that 99.5% population of India is theist. An ordinary Indian, irrespective of his religion has great faith in God. Whenever some tragedy takes place, an Indian, whether he is Hindu, Muslim or Christian involuntarily utters: “Oh Lord, let your wish prevail” (Hey Malik, jaisi teri marzi).

Atheism has its own value. But in a democracy, the freedom to follow the religion of one’s choice cannot be wished away. Such freedom should not be criticized by some secular fundamentalists in the name of activism and atheism. The Nehruvian model of secularism has been followed for years in India. And yet, we are nowhere near secular peace. This is precisely because the term ‘secularism’ seems to be alien to Indian ethos. Such a non-religious secularism perhaps does not suit the Indian soil. Gandhi knew this better than anybody else. And I find myself in perfect agreement with Akbar and Gandhi.

Indian secularism cannot be concieved as non-religious secularism. MJ Akbar in his article (TOI, 19 Oct 2008) observes that in Jharkhand, Muslims, although feeling disquiet are not ready to actively join the Naxalite movement there, because the Muslims cannot stomach atheism. This is a very important observation.

Our Constitution was already secular when it was framed by Dr. Ambedkar and others. Mrs. Indira Gandhi added the word ‘secular’ later on keeping in mind vote-bank politics.

It is for this reason that I propose replacing the word ‘secularism’ by ‘sarva dharma samabhava‘. I honestly believe that the Congress Party has followed pseudo-secularism during the last 6 decades. At the same time, I don’t consider the Hindutva of BJP, RSS, Vishwa Hindu Parishad and Bajrang Dal as real Hindutva. If Congress has gone for pseudo-secularism, the BJP has gone for pseudo-Hindutva.

We must remember that secularism in India did not start with the commencement of the Constitution. If I mention a message from the Rig Veda I will be able to drive home my point better. ‘Aa no bhadraha kratavo yantu, Vishwa taha‘. The mantra tells us, “Let good thoughts come to us from all directions.”

You know that the Rig Veda is considered to be the first book of humanity. It may be as old as 5000 years. This mantra gives me secular space in abundance. A good thought may come to me from Mecca or Medina, from Bethlehem or Jerusalem, from Varanasi or Kapilavastu. So long as it is a good thought it is acceptable to me no matter where it comes from. A good thought may come to me from Ram, Krishna, Buddha, Mahavir, Socrates, Jesus, Mohammed or Gandhi. The openness with which I receive good thoughts from all directions is my secularism.

The Western model of secularism does not suit the Indian psyche. It has created many problems and these problems are there for all of us to see.

Secularism in its Western connotation creates the problems of politics of identity. Samuel P. Huntington in his book ‘Who are we?’ writes:

“Historically the substance of American identity has involved four key components: race, ethnicity, culture (most notably language and religion), and ideology. The racial and ethnic Americans are no more. Cultured America is under siege. And as the Soviet experience illustrates, ideology is a weak belief to hold together people otherwise lacking racial, ethnic and cultural sources of community. Reasons could exist, as Robert Kaplan observed why, ‘America, more than any other nation, may have been born to die’.”

If we wish to avoid what can be called identity crisis, the term ‘secularism’ has to be replaced by ‘sarva dharma sama-bhava‘. I honestly believe that multi-culturalism has to depend upon cultural identity. And one cannot wish away various religious ethos.

– Transcribed by Batul Mukhtiar, 27 Oct 2008